Brahmotsavam : తిరుమలలో బ్రహ్మోత్సవాలు ఎందుకు ఎప్పుడు ఎలా నిర్వహిస్తారు ? ఎన్ని రోజుల పాటు బ్రహ్మోత్సవాలు నిర్వహిస్తారు ? శ్రీవారిని మాడ వీధుల్లో ఊరేగించే వాహనాల గురించి వాటి ప్రాముఖ్యతకు సంబంధించిన ఆసక్తికరమైన విశేషాలను తెలుసుకుందాం…
శ్రీ వేంకటేశ్వర స్వామి వారి బ్రహ్మోత్సవం లేదా శ్రీవారి Brahmotsavam భారతదేశంలోని ఆంధ్రప్రదేశ్, చిత్తూరు జిల్లా , తిరుమల – తిరుపతిలోని వెంకటేశ్వర ఆలయంలో జరుపుకునే అత్యంత ముఖ్యమైన వార్షిక మహోత్సవము.
వేంకటేశ్వరుని ఉత్సవ మూర్తి (ఊరేగింపు దైవం) మరియు అతని భార్యలు శ్రీదేవి మరియు భూదేవిని ఆలయం చుట్టూ ఉన్న 4 మాడ వీధుల్లో వివిధ రకాల వాహనాలపై ఊరేగిస్తారు. భారతదేశం మరియు ప్రపంచం నలుమూలల నుండి యాత్రికులు మరియు పర్యాటకులు ఈ బ్రహ్మోత్సవానికి వస్తారు.
బ్రహ్మోత్సవం అనే పదం రెండు సంస్కృత పదాల కలయిక – బ్రహ్మ మరియు ఉత్సవం (పండుగ). బ్రహ్మ మొదట ఈ మహోత్సవాన్ని నిర్వహించారు. బ్రహ్మ అంటే “గొప్ప” లేదా “పెద్ద” అని అర్థం. శ్రీవారి బ్రహ్మోత్సవాలను “సాలకట్ల బ్రహ్మోత్సవాలు” మరియు “నవరాత్రి బ్రహ్మోత్సవాలు” అని అంటారు.
రెండు పండుగలు
చాంద్రమానంలో అదనపు మాసం ఉన్నప్పుడు, సాలకట్ల మరియు నవరాత్రులు అనే రెండు బ్రహ్మోత్సవాలు నిర్వహిస్తారు. సాలకట్ల బ్రహ్మోత్సవంలో, ఎనిమిదో రోజు ఉదయం రథోత్సవం (తేరు) జరుగుతుంది, నవరాత్రి Brahmotsavam సందర్భంగా ఎనిమిదో రోజు ఉదయం స్వర్ణ రథం (స్వర్ణ రథోత్సవం) జరుగుతుంది. సాలకట్ల బ్రహ్మోత్సవంలో మొదటి రోజు ధ్వజారోహణం, తొమ్మిదో రోజు సాయంత్రం ధ్వజావరోహణం జరుగుతాయి.
Brahmotsavam చరిత్ర మరియు పురాణం
తిరుమల పురాణం ప్రకారం , ఉత్సవాన్ని నిర్వహించడానికి బ్రహ్మ భూమికి దిగివస్తాడు. శ్రీ వేంకటేశ్వర సహస్రనామస్తోత్రం బ్రహ్మ ఉత్సవాన్ని నిర్వహించడాన్ని సూచిస్తుంది, ఇది వేంకటేశ్వర ఊరేగింపు దేవత మలయప్ప యొక్క ఊరేగింపుల కంటే ముందుగా కదిలే చిన్న, ఖాళీ రథం ( బ్రహ్మరథం ) ద్వారా సూచించబడుతుంది . 966 CEలో తిరుమల వేంకటేశ్వర ఆలయంలో ఉత్సవాల గురించి మొదటి ప్రస్తావన వచ్చింది, పల్లవ రాణి సామవాయి భూమిని దానం చేసి ఆలయంలో పండుగలు జరుపుకోవడానికి దాని ఆదాయాన్ని ఆదేశించింది. 1582 వరకు, బ్రహ్మోత్సవాలు ప్రతి నెల జరిగేవి అంటే సంవత్సరానికి 12 సార్లు.
వేడుకలు
నవరాత్రికి సమాంతరంగా తెలుగు క్యాలెండర్ నెల అయిన ఆశ్వయిజ మాస ప్రారంభంలో Brahmotsavam తొమ్మిది రోజుల పాటు జరుగుతుంది. మొదటి రోజు ముందు సాయంత్రం, అంకురార్పణ (సంతానోత్పత్తి మరియు సమృద్ధిని సూచించడానికి విత్తనాలు విత్తడం) ఆచారం నిర్వహిస్తారు. పండుగ ప్రారంభానికి సూచనగా గరుడ ధ్వజారోహణం ప్రధాన మొదటి రోజు కార్యక్రమం ద్వజారోహణం. పండుగ సందర్భంగా జరిగే మతపరమైన కార్యక్రమాలలో ఆలయం చుట్టూ ఉన్న వీధుల్లో రోజువారీ హోమాలు మరియు ఊరేగింపులు ఉంటాయి. చివరి రోజు వెంకటేశ్వరుని జన్మ నక్షత్రాన్ని స్మరిస్తారు. ఆలయ కోనేరులో సుదర్శన చక్రాన్ని స్నానం చేస్తారు భక్తులతో. ధ్వజావరోహణం, గరుడ ధ్వజ అవరోహణంతో పండుగ ముగుస్తుంది.
తొమ్మిది రోజుల పాటు ఉత్సవాలు
మొదటి రోజు:
మొదటి రోజు సాయంత్రం శ్రీవారి ఆలయ ధ్వజస్తంభం దగ్గర గరుడధ్వజ (నల్ల గరుడ చిహ్నం ఉన్న జెండా)ని ఎగురవేసి ధ్వజారోహణం నిర్వహిస్తారు.
పెద్ద శేషవాహనంపై వేంకటేశ్వర స్వామిని 09:00 గంటల నుండి అర్ధరాత్రి వరకు ప్రధాన ఆలయంలోని నాలుగు మాడవీధుల్లో అద్భుతమైన ఊరేగింపు నిర్వహిస్తారు.
శేష అంటే “సేవ చేయడం”. ఆది శేషుడు వేయి తలల పాము, ఆదిశేషుడిపై శ్రీ మహా విష్ణువు తన నివాసమైన వైకుంఠంలో ఉన్నాడు. శ్రీ వేంకటేశ్వరుని నివాసమైన తిరుమల కొండలు ఆదిశేషుని స్వరూపమని నమ్ముతారు. ఈ ఘట్టాన్ని పురస్కరించుకుని, Brahmotsavam (పెద్ద శేషవాహనం మరియు చిన్న శేషవాహనం) మొదటి రెండు రోజులలో స్వామిని శేషవాహనం (ఆదిశేషుని ఆకారంలో ఉన్న వాహనం)పై తిరుమల వీధుల్లో ఊరేగిస్తారు.
రెండవ రోజు:
రెండో రోజు ఉదయం చిన్న శేషవాహనంపై స్వామివారిని ఆలయ మాడవీధుల్లో ఊరేగిస్తారు. రాత్రి ఊంజల సేవ కోసం దేవతలను ఉయ్యాల మండపానికి తీసుకెళ్తారు. అనంతరం హంసవాహనంపై నాలుగు మాడ వీధుల్లో ఊరేగిస్తారు.
హంస అంటే ‘స్వచ్ఛమైనది’. హంస అధిక మేధో సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉందని నమ్ముతారు మరియు మంచి నుండి చెడును వేరు చేయగలదు. ఈ కారణాల వల్లనే బ్రహ్మ దేవుడు హంసను తన వాహనంగా మాత్రమే కాకుండా, వేదాలను పఠించడానికి కూడా ఉపయోగిస్తారు.
మూడవ రోజు:
మూడో రోజు ఉదయం సింహవాహనంపై దేవతామూర్తులను కొలువుదీరుతారు. సింహం రాజ్యం మరియు శక్తికి చిహ్నం. భగవద్గీత ప్రకారం, భగవంతుడు జంతువులలో సింహుడు. భగవంతుడిని హరి అని కూడా అంటారు (దీని అర్థం సింహం) మరియు హరి సింహాపై కూర్చుంటాడు.
హిరణ్యకశిపు అనే రాక్షసుడిని చంపడానికి భగవంతుడు నరసింహ (సగం మనిషి మరియు సగం సింహం) అవతారం ఎత్తాడు. అందుచేత, Brahmotsavamలో మూడవ రోజు సింహాన్ని వాహనంగా నాలుగు మాడ వీధుల్లో ఊరేగిస్తారు.
రాత్రి ఊంజల సేవ నిర్వహిస్తారు. అనంతరం ముత్యాలతో అలంకరించబడిన ముత్యాలపందిరి వాహనంలో దేవతలు విహరిస్తారు. ముత్యం స్వచ్ఛత మరియు రాజరికానికి చిహ్నం.
నాల్గవ రోజు:
నాల్గవ రోజు ఉదయం దేవతలను కల్పవృక్ష వాహనంలో కొలువుదీరుతారు. కల్పవృక్షం వరాలను ప్రసాదిస్తుందని మరియు భక్తుల కోరికలను తీరుస్తుందని నమ్ముతారు. కల్పవృక్షం ఆకారంలో ఉన్న వాహనం భగవంతుడు తన భక్తుల కోరికలను, వరాలను ప్రసాదిస్తాడు.
రాత్రి ఊంజల సేవ అనంతరం దేవతలను సర్వభూపాల వాహనంపై నాలుగు మాడ వీధుల్లో ఊరేగిస్తారు. సర్వభూపాల అంటే ‘భూమాత రాజులందరూ’ అని అర్థం. హిందూ మతం ప్రకారం, విష్ణువు వంటి రాజులు ఎల్లప్పుడూ తమ ప్రజలను రక్షించాలి. శ్రీమహావిష్ణువు తన ఆదర్శాలకు కృతజ్ఞతలు తెలుపుతూ, అతనిని ప్రార్థించటానికి, రాజులు Brahmotsavam యొక్క నాల్గవ రోజున సర్వభూపాల వాహన రూపాన్ని తీసుకుంటారు.
ఐదవ రోజు:
ఐదవ రోజు, ఉదయం మోహినిగా అవతారం ఎత్తిన విష్ణవు జ్ఞాపకార్థం మోహినీ అవతరోత్సవం జరుపుకుంటారు. పురాణాల ప్రకారం, దేవతలు మరియు రాక్షసులు క్షీరసాగరమధనం చేసారు, దీని ఫలితంగా అమృతం ఉద్భవించింది. దేవతలు మరియు రాక్షసులు అమృతాన్ని స్వాధీనం చేసుకోవడానికి పోరాడారు. అప్పుడు విష్ణువు మోహిని (అందమైన స్త్రీ) రూపాన్ని ధరించాడు మరియు దేవతలకు అమృతాన్ని అందించాడు. పల్లకిలో శ్రీవారిని మోహిని అవతారంలో ఊరేగిస్తారు. అదే ఊరేగింపులో శ్రీకృష్ణుడిని కూడా తీసుకెళ్తారు.
రాత్రి ఊంజల సేవ తరువాత, శ్రీవారు మరియు అతని భార్యలు గరుడ వాహనంపై ఊరేగిస్తారు. ఆ రోజు స్వామిని మహాకాంతి, సహస్రనామాలతో అలంకరిస్తారు.
పురాతన హిందూ గ్రంథాల ప్రకారం, పక్షులకు రాజు అయిన గరుడ వేదాలకు ప్రతిరూపం, విష్ణువు వేదాలకు దేవుడు. అందుచేత భగవానుడు గరుడునిలో తన్ను తాను దర్శిస్తాడు. వైష్ణవ పురాణాలలో, గరుడుడిని పెరియతిరువాడి అని కూడా పిలుస్తారు, అంటే మొదటి భక్తుడు. అందుచేత, Brahmotsavamలో అత్యంత ముఖ్యమైన రోజున గరుడుడిని తన వాహనంగా ఎంచుకున్నాడు వెంకటేశ్వరుడు. అన్ని వాహనాలలో గరుడ వాహనం గొప్పది. ఈ రోజున పెద్ద సంఖ్యలో యాత్రికులు ఆలయాన్ని సందర్శిస్తారు.
ఆరవ రోజు:
ఆరవ రోజు ఉదయం దేవతలను అందంగా అలంకరించిన హనుమంత వాహనంపై ఊరేగిస్తారు. హనుమంతుడు శ్రీమహావిష్ణువు అవతారమైన శ్రీరాముని యొక్క గొప్ప భక్తులలో ఒకడు. హనుమంతుడు భగవంతుని ఎంతో నిష్ఠగా సేవించాడు, భగవంతుడు కూడా హనుమంతునికి కృతజ్ఞతలు చెప్పలేకపోయాడు. హనుమవాహనంపై స్వామిని దర్శించుకుంటే పుణ్యఫలం లభిస్తుందని భక్తుల నమ్మకం.
ఆరవ రోజు ఊంజల సేవ నిర్వహించరు. బదులుగా, వసంతోత్సవం (వసంతోత్సవం) జరుపుకుంటారు. అదే రోజు రాత్రి గజవాహనంపై స్వామి వారిని నాలుగు మాడ విధుల్లో ఊరేగిస్తారు. శ్రీమద్బాగవతంలోని గజేంద్రమోక్ష ఘట్టాన్ని గుర్తు చేసేలా ఈ ఊరేగింపు ఉంటుంది. అంటే ఆపదలో ఉన్న భక్తులను రక్షించడానికి సిద్ధంగా ఉన్నానని తెలియజేసే వాహనం గజవాహనం.
ఏడవ రోజు:
ఏడవ రోజు ఉదయం మలయప్పస్వామి సూర్యప్రభవాహనంపై నాలుగు మాడ వీధుల్లో ఊరేగుతారు. స్వామి రథసారథి అయిన అనూరుడు ఆరోజు ఆదిత్యుని రూపంలో సారథ్యం వహిస్తాడు. అదేరోజు సాయంత్రం చంద్రప్రభ వాహనంపై స్వామి ఊరేగుతారు. చంద్రప్రభ వాహనంపై వచ్చే స్వామి, చంద్రప్రభలకు ప్రతీకలైన తెలుపు వస్త్రాలు, తెల్లని పుష్పాలు, మాలలు ధరించటం విశేషం.
ఎనిమిదవ రోజు:
ఎనిమిదోరోజు జరిగే రథోత్సవానికి అనేక మంది భక్తులు ప్రత్యక్షంగా పాలుపంచుకొనే స్వామివారి వాహన సేవ ఇది. రథానికి సారథి దారుకుడు. సైబ్యం, సుగ్రీవం, మేఘపుష్పం, వాలహకం రథానికి పూన్చిన గుర్రాలు. సకల దేవతామూర్తులతో సర్వాంగ సుందరంగా అలంకరించిన ఆ రథాన్ని అధిరోహించిన మలయప్పస్వామి తిరువీధుల్లో ఊరేగి భక్తులను పరవశింపజేస్తారు. మరియు అదే రోజు రాత్రి అశ్వవాహనంపై స్వామి వారిని ఊరేగిస్తారు.
తొమ్మిదవ రోజు:
Brahmotsavamలో చివరిరోజైన తోమిదో రోజు, స్వామివారికి చక్రత్తాళ్వార్‌ రూపంలో చక్రస్నానం చేయిస్తారు. ముందుగా వరాహస్వామి ఆలయ ఆవరణలో శ్రీదేవి, భూదేవితో సహా అభిషేకసేవలు జరిపిస్తారు. ఆ తర్వాత సుదర్శన చక్రానికి స్వామి పుష్కరిణిలో పుణ్యస్నానం చేయిస్తారు. ఇదే ‘చక్రస్నాన ఉత్సవం’. చక్రస్నానం జరిగే సమయంలో స్వామి పుష్కరిణిలో స్నానాలు చేస్తే పాపాలు నశిస్తాయని భక్తుల విశ్వాసం.
చక్రస్నానం తర్వాత ఆరోజు సాయంత్రం శ్రీవారి ఆలయ ధ్వజ స్తంభం మీద ఆరోహణ చేసిన గరుడ పతాకాన్ని అవరోహణం (దించడం) చేస్తారు. ఈ అవరోహణంతో బ్రహ్మోత్సవాలకు విచ్చేసిన సకల దేవతలకూ వీడ్కోలు పలికినట్లే. Brahmotsavam సైతం మంగళపూర్వకంగా పరిసమాప్తి అయినట్లు.
